تولید اولین واکسن ایرانی کووید مبتنی برmRNA توسط یکی از متخصصان ایرانی بازگشته به کشور

دکتر خدامی، مدیرعامل و بنیان‌گذار شرکت دانش‌بنیان «رناپ»، از ایرانیان متخصص خارج از کشور می‌باشد که از طریق آشنایی با برنامه connect و در قالب انجام طرح پسادکتری سال 1396 به کشور بازگشته است. وی دارای دکتری غدد از دانشگاه Utah امریکا و پسادکتری بیولوژی سلولی از دانشگاه هاروارد می‌باشد. مطالعات و مقالات وی از ابتدا تحصیلات دانشگاهی‌اش بر حوزه RNAها متمرکز بوده و امروز موفق به تولید نخستین واکسن ایرانی کووید 19 مبتنی بر mRNA شده است.

بسیاری از واکسن‌ها برای ایجاد پاسخ ایمنی، یک میکروب ضعیف یا غیر فعال شده را وارد بدن می‌کنند، اما در مورد واکسن‌های mRNA اینگونه نیست. این واکسن‌ها حاوی mRNA ساخته شده در آزمایشگاه هستند و بعد از وارد شدن به بدن باعث تولید پروتئینی می‌شوند که پاسخ ایمنی ایجاد می‌کند. این پاسخ ایمنی در واقع آنتی‌بادی‌هایی هستند که پس از تزریق واکسن تولید شده و وقتی ویروس به بدن ما وارد می‌شود، مانع ایجاد عفونت و بیماری در بدن می‌شوند.

مهم‌ترین مزیت واکسن‌های mRNA نسبت به سایر واکسن‌ها، توانایی القای همزمان پاسخ ایمنی خونی و ایمنی سلولی بدون کمک گرفتن از مواد اضافی (ادجوانت) در فرمولاسیون واکسن است. همچنین سرعت و انعطاف‌پذیری در تولید این نوع واکسن‌ها، باعث می‌شود در شرایط همه‌گیری بتوان به سرعت نسبت به ساخت واکسن‌های جدید اقدام و از گسترش ویروس و تلفات انسانی جلوگیری کرد.

امروز در مراسم آغاز فاز کارآزمایی بالینی واکسن «رناپ» که در بیمارستان امام خمینی برگزار شد، گفت: پس از اینکه پاندمی کرونا دنیا را در نوردید، اتفاقات جدیدی در حوزه سلامت، اقتصاد و مسائل اجتماعی مربوط رخ داد و انتظار از متخصصان حوزه سلامت این بود که فرایندهای درمانی و پیشگیرانه‌ای منطبق با ویروس جدید را پیدا کنند. در این زمینه یک پلتفرم یا سکوی دارویی جدید معرفی شد که تا پیش از این به حوزه بالینی نیامده بود و آن واکسن مبتنی بر mRNA نام داشت. در آغاز دو شرکت معروف آمریکایی یعنی فایزر و مدرنا توانستند واکسن کرونا را مبتنی بر این پلتفرم دارویی تولید کنند.

وی افزود: بعد از این بود که ما در شرکت توانستیم این فناوری را بومی‌سازی کنیم و مراحل آزمایشی مختلف آن را طی کنیم، لذا تاثیرات واکسن‌های مبتنی بر mRNA را در فاز پیش بالینی آزمایش کرده‌ایم که نتایج درخشان آن که با واکسن‌های فایزر و مدرنا برابری می‌کند، در نشریه Vaccines از گروه انتشارات Nature منتشر شده است و شنبه، ششم اسفند ماه نیز کارآزمایی بالینی اولین واکسن mRNA ایرانی در انسان انجام شد.

خدامی، اظهار کرد: امروزه این پلتفرم در اختیار دو شرکت دارویی مدرنا و فایزر است که اولین محصول خود را مبتنی بر این سکوی دارویی در ارتباط با بیماری کرونا تولید کردند. پس از این در اقصی‌ نقاط دنیا تلاش شد که این پلتفرم دارویی ساخته شود، اما هنوز مجوز بالینی و ورود تجاری برای شرکت‌های دیگر صادر نشده است. ما در ایران توانستیم تمام زیرساخت‌های لازم را برای تولید mRNA از جمله دستگاه‌های تخصصی تولید و فرمولاسیون و مواد اولیه تخصصی بیولوژیک و شیمیایی مورد نیاز آن را داخلی‌سازی و تولید کنیم و کیفیتی همپای کیفیت شرکت‌های مطرح دنیا ارائه دهیم.

خدامی ادامه داد: برای اینکه یک فناوری دارویی شکل گیرد، به زیرساخت متناسب چه در زمینه دستگاهی و چه در زمینه تولید مواد اولیه نیاز است؛ به عنوان مثال برای تولید یک واکسن مبتنی بر mRNA حداقل باید چهار آنزیم تخصصی داشته باشیم. این آنزیم‌ها را در داخل شرکت تولید کردیم تا زنجیره تامین مطمئن و ارزان برای این فناوری راهبردی در کشور را پایه‌گذاری کرده باشیم. همچنین لیپید تخصصی فرمولاسیون نانوذرات لیپیدی را نیز برای اولین بار در کشور توسعه داده و تولید کردیم.

وی خاطر نشان کرد: برای اینکه یک واکسن مبتنی بر mRNA بتواند کارایی داشته باشد، باید فرموله شود. برای فرمولاسیون نیز یک دستگاه اختصاصی وجود دارد که با ذراتی در اندازه نانو، واکسن را فرموله می‌کند و اگر این فرمولاسیون اتفاق نیفتد، ماده دارویی به سلول نمی‌رسد. ما در بخش مهندسی شرکت با همکاری برخی شرکت‌های دانش‌بنیان همکار توانستیم این دستگاه را تولید کنیم که در مقیاس آزمایشگاهی و صنعتی تولید و بومی‌سازی شده است.

مدیرعامل این شرکت دانش‌بنیان، یادآور شد: علیرغم سخت‌گیری‌های وزارت بهداشت ما توانستیم مجوزها و تاییدیه‌های لازم را دریافت کنیم و اکنون نیز در حال شروع فاز بالینی هستیم و اولین تزریق ما امروز شنبه، ۶ اسفند ماه بوده است.

وی ادامه داد: از ابتدای توسعه این فناوری بیش از ۱۰۰ نفر از محققان برجسته کشور به توسعه این فناوری کمک کرده‌اند که در حال حاضر ۶۵ نفر از آنها در شرکت ما مشغول به فعالیت هستند که در حوزه‌های مختلف از گروه فنی مهندس گرفته تا گروه‌های شیمی، مهندس ژنتیک، ایمونولوژی، ژن درمانی، ویروس شناسی، تضمین و پایش کیفی در حال فعالیت هستند.

خدامی خاطرنشان کرد: واکسن‌های مبتنی بر mRNA در حوزه‌های متفاوت کاربرد دارند. علاوه بر حوزه واکسن‌های پیشگیرانه، ما با این فناوری جدید می‌توانیم در حوزه توسعه دارو و درمان انواع بیماری‌های صعب‌العلاج مانند سرطان و نقایص ژنتیکی گام‌های بلندی برداریم که نیازهای کشور و حتی منطقه را در حوزه سلامت هم پوشش دهیم.